Vrijheid

Column S.F.Nar
vrijdag 30 augustus 2019

Regelmatig kijk en luister ik op NPO 1 op de zondagen tussen 12.10 en 13.10 uur naar het Filosofisch Kwintet. Zondag 18 augustus ging dit bijster interessante programma over het begrip Vrijheid. “Op straat en in de politiek wordt het begrip ‘vrijheid’ te pas en te onpas gebruikt. Maar wat is vrijheid precies? Hoe is het begrip in de loop der jaren veranderd?“ Vrijheid is een van de woorden waarmee we worstelen. Een woord waarmee marketeers, politici en bestuurders aan de haal zijn gegaan. Een begrip dat wordt beroofd van zijn oorspronkelijke betekenis en zo vaak is gebruikt dat het zijn waarde of inhoud verloor. Presentator / discussieleider is Clary Polak en als vaste gast treedt Philipp Blom op. Blom is een Duits filosoof (49, geboren in Hamburg), historicus en schrijver. Hij schrijft voor bekende kranten zoals The Independent,The Times Literary Supplement. Die Zeit, Frankfurter Allgemeine Zeitung en Vrij Nederland. Opgeleid in Wenen en Oxford. Heeft een Duitse vader en een Nederlandse moeder. Hij beheerst het Nederlands goed. Een wijs man.

Welke bespiegelingen komen bij mij op als ik als nadenk over het begrip ‘Vrijheid? ‘ In de Dikke van Dale staat het nodige te lezen over de betekenis. Allemaal waar, maar in de praktijk o zo lastig. Ik ben in Nederland in principe vrij om te schrijven en publiceren wat ik wil. Doch ik heb me te houden aan de (grond)wet. Door een ander kan ik dan voor het gerecht gedaagd worden vanwege bijvoorbeeld hevige discriminatie of zware belediging. In een land als China, Rusland of Turkije en andere gebieden waar dictaturen, half dictaturen of schijndemocratieën heersen kun je zomaar zonder vorm van proces in de gevangenis terecht komen als je onwelgevallige, kritische gedachten over het regime aan het papier toevertrouwd of uitspreekt. Zelfs beeldende kunstenaars zijn zelfs snel verdacht.

Ook in de zogenaamde westerse wereld, waar democratieën zouden moeten heersen, moet je voorzichtig zijn met vrij denken en handelen. Je kunt in ons land als je behoort tot de groep van de LHBT’ers zomaar in elkaar of dood geslagen worden als je openlijk en expliciet voor je geaardheid uitkomt. Als aanhanger van de Islam ben je in West-Europa nogal eens bij voorbaat een crimineel vanwege misdaden van IS. Leven we wel echt in een vrij land? Nog niet zolang geleden mochten Katholieken zich niet (ver)mengen met Protestanten.
De vrijheid van de een is een doorn in het oog van de ander. Je moet als je vrij wilt zijn in doen en laten juist ook nadrukkelijk rekening houden met de ander. Vrijheid dus in gebondenheid en met beperkingen. Ook een kwestie van beschaving om doodeenvoudig rekening houden met je medemens. Gun een andere mens of groep ook zijn vrijheid en regel de samenleving niet kapot. Vrijheid is zoveel meer dan niet in oorlog verkeren met een ander land. Is een twee partijenstelsel zoals in de USA met in onze ogen twee rechtse partijen, de Republikeinen en de wat linksere Democraten, echte democratie? Negers worden daar nog altijd flink gediscrimineerd, behalve wanneer ze nodig zijn voor het vaderland om medailles binnen te halen. Hoog hypocriet.

Als je noodgedwongen in een gevangenis verblijft, kun je gelukkig nog altijd wel geheel vrij denken. Misschien wel het absolute summum van vrijheid. En dat kan overal ter wereld en zelfs op de maan.”Ik ben een God in ‘t diepst van mijn gedachten” schreef Willem Kloos( 1859-1938) in een schitterend sonnet (een klinkdicht, lyrisch gedicht van 14 vijfvoetige, meestal jambische regels)

Sonnet

Ik ben een God in 't diepst van mijn gedachten,
En zit in 't binnenst van mijn ziel ten troon
Over mij zelf en 't al, naar rijksgeboôn
Van eigen strijd en zege, uit eigen krachten.

En als een heir van donkerwilde machten
Joelt aan mij op en valt terug, gevloôn
Voor 't heffen van mijn hand en heldere kroon:
Ik ben een God in 't diepst van mijn gedachten.

-- En tóch, zo eindloos smacht ik soms om rond
Úw overdierb're leên den arm te slaan,
En, luid uitsnikkende, met al mijn gloed

En trots en kalme glorie te vergaan
Op úwe lippen in een wilden vloed
Van kussen, waar 'k niet langer woorden vond.

Vrijheid in de filosofie van de geest is een concept rond kernvragen als: bestaat menselijke vrijheid en zo ja, wat is het dan precies? Wat is de vrije wil en hebben we er een?

Talloze vragen zijn er te stellen over het begrip vrijheid. Ik voelde me geheel vrij (en blij) om deze column te maken.

S.F. Nar