Armen gaan zes jaar eerder dood

Column S.F.Nar
vrijdag 17 juli 2020

Deze week las ik twee opmerkelijke berichten.

1. Een groep van 83, vooral westerse, miljonairs, waaronder twee Nederlanders, roept overheden andermaal op om de rijken zwaarder te belasten, zodat er genoeg geld gaat naar gezondheidszorg, scholen en veiligheid. Met alleen liefdadigheid los je de problemen veroorzaakt door de coronacrisis namelijk niet op. Deze rijken wijzen op de dreigende armoede voor 500.000 miljoen mensen en bijna een miljard kinderen die niet naar school gaan.

2. De Nijmeegse huisarts, onderzoeker en hoogleraar Maria van den Muijsenbergh poneert: “Arme mensen gaan gemiddeld zes jaar eerder dood en zijn vijftien jaar langer ziek dan rijkere landgenoten. “ Haar slogan is:’Ieder mens telt! ‘Ze is daarnaast ook nog eens straatdokter, die daklozen behandelt en richtte verder een opvanghuis op voor dakloze migrantenvrouwen. Haar onderzoeksgebied betreft met name de gevolgen van armoede en het verkleinen van gezondheidsverschillen. Hoe lager je staat op de sociale ladder, hoe slechter de gezondheid en hoe beperkter de levensverwachting is haar conclusie.

Wat zijn de oorzaken van die opvallende gezondheidsverschillen? Uiteraard zijn die ingewikkeld. Als je weinig opleiding hebt, een migratieachtergrond of laag geletterd, dan verricht je meestal zwaar en ongezond werk, of heb je een uitkering. Je krijgt dan eerder te maken met armoede, schulden, geweld, discriminatie, eenzaamheid en ziekte. Dat levert constant stress op. Hierdoor hebben mensen meer kans op overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten. Een gezonde leefstijl is voor hen zonder meer belangrijk, maar bij armoede en chronische stress is dat meestal moeilijk vol te houden. Om maar eens wat te noemen: fruit en verse groenten zijn aanmerkelijk duurder dan snacks en pizza’s. Ongezonde voeding is goedkoper en veelal minder bewerkelijk om te bereiden.

Vooral geldzorgen zorgen voor extra stress en soms gaan mensen met weinig geld daar ook onverstandig mee om. Armoede maakt ziek, waardoor je minder kans hebt op werk. Die uitzichtloze situatie zorgt voor psychische problemen zoals een depressie. Soms begint chronische stress zelfs al in de baarmoeder.

De coronacrisis zorgt voor meer armoede en stress. Diverse scharrelbaantjes zijn gesneuveld, zoals voor werksters. Als je zwart werkt kun je geen aanspraak maken op een regeling. Omdat kinderen niet naar school mochten en in een klein huis op elkaars lip zitten, levert dat spanningen op. Alles ging digitaal. Personen met taalproblemen of weinig opleiding kunnen vaak niet overweg met digitale formulieren, laat staan hun kinderen online helpen met huiswerk. Daklozen en ouderen kunnen weinig met videobellen met hun huisarts of zorgverlener. Daarbij komt dat voor migranten de overheidsinformatie moeilijk te begrijpen is, wat leidt tot misverstanden.

Volgens Van den Muijsenbergh moeten we ons richten op de sociale oorzaken van ongezondheid en stress. Die bespreekbaar maken. Als arts en/of hulpverlener dienen we breder te kijken: lichamelijke, psychische en sociale factoren meewegen en uitgaan van de patiënt/cliënt. De zorg- en hulpverlening kan toegankelijker. Geen ellenlange formulieren meer die mensen moeten invullen. We houden nog steeds te weinig rekening met beperkte taalvaardigheid, opleiding of denkvermogen doordat iemand overbelast is. Mensen schamen zich voor armoede en problemen, doch als je ernaar vraagt, vertellen ze erover. Geef iemand de tijd, vraag naar de thuissituatie, gebruik plaatjes bij taalproblemen of dementie. Vraag ook naar schulden en opvoedingsonzekerheid.

Veel mensen in een achterstandsituatie denken negatief over zichzelf. Door onze manier van vragen bevestigen we onbedoeld dat lage zelfbeeld. Kijk samen met iemand wat hij zelf wil veranderen op gebied van roken, afvallen en bewegen. Zoek naar wat haalbaar is. En vooral: bemoedig. Benadruk wat goed gaat, waar mensen trots op kunnen zijn. Geen standaardoplossingen.

En relevant is ook: blijf deze mensen volgen. Voor blijvend resultaat moet je contact houden. Dat vereist omslag in denken en werken van zorg- en hulpverleners naast zorgverzekeraars. Uit onderzoek blijkt dat een dergelijke aanpak effect heeft en op termijn ook goedkoper is.

Tenslotte nog meer stof om over na te denken. Aristoteles zei reeds: “Armoede is de vader van revolutie en misdaad.” De Chinese filosoof Confucius verkondigde al vóór onze jaartelling: “In een goed geregeerd land is armoede iets om je over te schamen. In een slecht geregeerd land is rijkdom iets om je voor te schamen.” Van Mahatma Gandhi is de veelzeggende uitspraak: “De grootste vervuiler op de wereld is de armoede.”

S.F. Nar