Vaccin tegen discriminatie en racisme?

Column S.F.Nar
vrijdag 19 juni 2020

Op mijn dagelijkse wandeltocht, waarbij een voetpad parallel aan regenrivier de Maas nogal eens een hoofdrol speelt, kruist een schitterende Atalanta vlinder mijn hobbelig pad en strijkt voor mijn voeten neer. Ben opnieuw geïmponeerd door de betoverende kleurenpracht, de subtiliteit en de fragiliteit van deze admiraalvlinder en familie van onder meer de bijzondere parelmoervlinder. Bijna meteen komen bij mij de volgende vragen op: ‘Waarom wordt de discussie over discriminatie en racisme zo weinig met gevoel en subtiliteit gevoerd? Hoe zou de onlangs op 84 jarige leeftijd overleden éminence grise van de Nederlandse tv-journalistiek Aad van den Heuvel de intens fel opgelaaide, recente bespreking van racisme en discriminatie inclusief de beeldenstorm naar aanleiding van de dood van George Floyd, door racistisch politiegeweld in de VS, beoordeeld hebben?’
Van den Heuvel was de bedenker van het beroemde actualiteitenprogramma Brandpunt van de KRO. Alleen Achter het Nieuws van de VARA met onder meer verslaggever Koos Postema(87) kon wedijveren met de klasse van Brandpunt. Aad van den Heuvel bracht vanaf de jaren zestig de wereld in de Nederlandse huiskamers met een geweldige vitaliteit en bevlogen betrokkenheid bij het onrecht in de toenmalige wereld, waar hoogstens embryonaal sprake was van globalisering, dat toenemend, soms vervreemdend proces van economische, culturele en politieke integratie op mondiaal niveau, dat vooral deze eeuw tot wasdom is gekomen. Ook was Van den Heuvel dé man achter/van J.C.J van Speykshow, De Alles Is Anders-show en uiteraard Ook dat Nog? met de veel te vroeg gestorven Sylvia Millecam, die gezegend was met een duidelijke Boxmeerse voetafdruk en aldaar standbeeldig is vereeuwigd. Hij was zeg maar, deels samen met Willem Duys (Voor de Vuist weg) dé absolute voorloper van DWDD, sinds kort ook al gave geschiedenis, van Matthijs van Nieuwkerk.

Bij de antiracismedemonstraties in diverse Nederlandse steden met voorop Amsterdam en Rotterdam waren vooral jongeren tot 40 jaar betrokken, zowel zwart als wit. Met grote woede solidair met de demonstraties in de Amerikaanse steden en in Europese hoofdsteden als Berlijn, Parijs en Londen. Dat inspireert en zet aan tot nadenken. De discussie werd ook snel getrokken naar de Nederlandse situatie, waar vooral sprake is van onbewust racisme. Met name jonge, donker gekleurde mensen willen niet meer als buitenlanders worden behandeld, maar als volwaardige Nederlanders met dezelfde kansen en mogelijkheden. Ze zijn hier geboren en getogen, hun families zijn hier soms al generaties. Maar hun boodschap is ingewikkeld voor ons witte Nederlanders. Zij hebben het over onze collectieve identiteit, over bagatelliseren, over institutioneel racisme in het onderwijs, over discriminatie op de woningmarkt, de arbeidsmarkt en bij overheidsdiensten. Voelen we ons als blanken nog steeds superieur? Durven we wel kritisch te kijken naar ons verleden in de koloniën? Waarom gaan we een echte dialoog met anderskleurigen zelden of nooit aan? We blijven maar al te vaak in onze eigen blanke kringen hangen en vermijden de discussie met de ander. Ook ik. Dat draagt in hoge mate bij de ander niet te zien, geen begrip te tonen. Waarom hebben we geen echte interesse in de geschiedenis, de culturele achtergronden en de denkbeelden van de ander? Geldt trouwens beslist ook andersom.

Het is mensen blijkbaar eigen om anderen in hokjes te plaatsen en daarbij kennis, zoals stereotypen en vooroordelen, te activeren. We doen het voortdurend. Automatisch vormen wij verwachtingspatronen over anderen, die ons gedrag kunnen beïnvloeden. Ons bewustzijn is daarbij van groot belang. Je moet beseffen dat discriminatie, aangestuurd door cognitieve processen, in allerlei situaties kan optreden. Ook het innemen van het perspectief van de ander kan bijdragen om minder bevooroordeeld te zijn. Doch vaak blijkt dat bestaande beelden hardnekkig zijn. Maar streven naar gelijkheid blijft belangrijk, is zelfs een soort morele plicht. Want het is uiterst navrant dat je louter op basis van je geboorte levenslang bevoorrecht of benadeeld kunt zijn. Gijs Bijlstra, sociaal psycholoog te Nijmegen, beweert: Zowel politiek als wetenschap moeten in dit kader nog meer gaan samenwerken. Zij kunnen in ieder geval in kaart brengen wat er gebeurt, vastleggen welke veranderingen er plaatsvinden. Daarnaast bespreken en testen hoe interventies aan verandering kunnen bijdragen. Beleidmakers hebben de hulp nodig van experts en andersom.

Wat zou het mooi zijn als er ook een vaccin zou komen tegen discriminatie en racisme.

S. F. Nar