Vrijheid

Column S.F.Nar
vrijdag 22 mei 2020

Deze maand herdacht ons land het fraaie feit dat wij Nederlanders 75 jaar in vrijheid leven. Heel bijzonder. Natuurlijk kun je je afvragen is er nu meer vrede dan ooit? Een filosofische benadering kiezen door abstracte definities van vrede te bedenken. Ook kun je gaan ‘operationaliseren’ wat het tegendeel van vrede is en nagaan of dat is toe- of afgenomen. Dat laatste doet de Canadees-Amerikaanse taalkundige, cognitief/experimenteel psycholoog en schrijver Steven Arthur Pinker, stammend uit 1945, in de Tinbergenlezing. Pinker bespreekt een vijftal historische ontwikkelingen waaruit blijkt dat het geweld in de loop van de geschiedenis flink is afgenomen.

1) Pacificatieproces: uit onderzoek van skeletten blijkt dat die steeds minder vaak gewelddadige verwondingen vertonen. Dat was gemiddeld 15% en is in de wereld van de 21ste eeuw nog maar 0,03 %;
2) Beschavingsproces: iemand heeft vandaag de dag 50 keer zo weinig kans om vermoord te worden dan in de middeleeuwen;
3) Humanitaire revolutie: vermindering of afschaffing van marteling, doodstraf, heksenjachten, slavernij en dergelijke;
4) De rechtenrevolutie: afname van systematisch geweld tegen kwetsbare groepen zoals kinderen, vrouwen en minderheden;
5) De ‘lange‘vrede: 75 jaar sinds WO 11.

Met Pinker vind ik dit zonder meer een positieve ontwikkeling die we kunnen stimuleren door ons niet alleen steeds af te vragen wat we verkeerd doen. Maar zeker en bovenal ook: “Wat hebben we goed gedaan? “Uitgerekend tijdens WO ll, onder Duitse dictatuur, geeft de Franse filosoof Jean-Paul Sartre (1905-1980) een nieuwe definitie aan het begrip vrijheid. Hij schrijft in l‘Etre et le Néant( het Zijn en het Niet) : “De mens is in diepste wezen altijd vrij. Vrijheid is namelijk niet afhankelijk van de feitelijke wereld, doch geworteld in de menselijke aard.” Sartre beweert verder: “Vrij zijn is niet de historische wereld kiezen waarin men zich voordoet – dat zou geen zin hebben – doch zichzelf kiezen in de wereld, hoe die ook moge zijn.” Zo kun je in zekere zin in alle omstandigheden vrij zijn, zelfs onder Duitse bezetting - juist onder dictatuur. Jij en ik zijn altijd vrij onze houding te bepalen ten opzichte van de omstandigheden; hoe zwaarder die zijn, des te groter onze vrijheid om onze verantwoordelijkheid te nemen.  Een prachtige eigentijdse illustratie van Sartre’s definitie van vrijheid is de liedtekst ‘Strand’ Deze tekst is van Peter Verdijk uit Boxmeer en de bijbehorende muziek een interpretatie van ‘Motherland’ van Natalie Merchant, een 56 jarige Amerikaanse zangeres met eigen teksten. Prachtig en emotioneel gezongen op zaterdagavond 7 maart 2020 tijdens het regionale Boek&Bal over Rebellen & Dwarsdenkers in de streekschouwburg van Cuijk door Zand & Grind onder leiding van Peter Verdijk. Maar oordeel vooral zelf

STRAND
De onschuld voorbij
De branding maakt vogelvrij
Legt hem zacht in het zand
Dat koud is als ijs
Bitter eind van de reis.

Alle dagen aan boord
Heeft hij haar zingen gehoord
Woorden wiegden hem stil
En de zon in haar lied
Verdreef zijn verdriet

Refrein:
Haar hand op zijn hand
Haar armen vast om hem heen
Hij fluistert in dromen zo klein
Over waar hij wil zijn
Waar hij vrij zal zijn


Vreemde ogen gericht
Op zijn lieve gezicht
Ze dragen hem over ’t strand
En verwaaid in de wind
Klonk haar lied voor dit kind

Refrein:
Haar hand op zijn hand
Haar armen vast om hem heen
Hij fluistert in dromen zo klein
Over waar hij wil zijn
Waar hij vrij zal zijn

Brug:
Voorbij de horizon
Zeilend op de zee
Neemt het water de dromers mee
Naar dat stille strand
In het beloofde land
Neemt het water de dromers mee

Refrein:
Haar hand op zijn hand
Haar armen vast om hem heen
Hij fluistert in dromen zo klein
Over waar hij wil zijn
Waar hij vrij zal zijn

Blijf discussiëren en dromen over vrijheid anno nu waar ook ter wereld. Juist in tijden van een pandemie als covid-19. Schrijf in duizend talen de letters vrijheid in het zand van het strand.

S.F. Nar